بحثی جالب پیرامون وضو
بررسی وضوی پیامبر صلی الله علیه وآله
سیره و روش رسول خدا صلی الله علیه وآله در وضو از طریق چندین نفر از صحابه نقل شده؛ ما در این جا جهت رعایت اختصار به ذکر چند طریق بسنده می‌کنم.
1. روایت امیر مومنان علیه السلام: (سند صحیح)
احمد بن حنبل در کتاب «مسند» از امیر مومنان علیه السلام نقل کرده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله روی پای شان را مسح می‌کردند:
737 حدثنا عبد اللَّهِ حدثنی ابی ثنا وَکِیعٌ ثنا الاَعْمَشُ عن ابی اِسْحَاقَ عن عبد خَیْرٍ عن عَلِیٍّ رضی الله عنه قال کنت اَرَی ان بَاطِنَ الْقَدَمَیْنِ اَحَقُّ بِالْمَسْحِ من ظَاهِرِهِمَا حتی رایت رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم یَمْسَحُ ظَاهِرَهُمَا.
«عبد خیر از علی علیه السلام نقل کرده که آن حضرت فرمود: من گمان داشتم باطن (کف) پاها سزاوارتر به مسح کردن از روی آن است، تا این که دیدم رسول خدا صلی الله علیه وآله روی هر دو پا را مسح می‌کردند.»
الامام احمد بن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ج 1، ص 95، تحقیق: شعیب الارنوط- عادل مرشد، موسسه الرساله.
تصحیح روایت توسط محققان کتاب:
محققان این کتاب، «شعیب الارنوط و عادل مرشد»، در پاورقی این روایت تصحیح را کردند و متن عبارت چنین است:
(1) حدیث صحیح بمجموع طرقه.
«یعنی این روایت با در نظر گرفتن همه طرقش صحیح است.»
در کتاب «مصنف» ابن ابی‌شیبه، روایت این گونه آمده است:
183 حدثنا وَکِیعٌ عَنِ الاَعْمَش عن ابی اِسْحَاقَ عن عبد خَیْرٍ عن عَلِیٍّ قال لو کان الدِّینُ بِرَاْیٍ کان بَاطِنُ الْقَدَمَیْنِ اَحَقَّ بِالْمَسْحِ علی ظَاهِرِهِمَا وَلَکِنْ رَاَیْت رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه وسلم مَسَحَ ظَاهِرَهُمَا.
«علی علیه السلام فرمود: اگر دین با رای و نظر باشد، مسح کشیدن کف پاها سزاوارتر از مسح بر روی آن دو است. ولی رسول خدا صلی الله علیه وآله را دیدم که بر روی آن دو مسح می‌کردند.»
ابن ابی شیبه، عبد الله بن محمد، مصنف ابن ابی شیبه، ج 1، ص 25، تحقیق : حمد بن عبد الله الجمعه، محمد ابراهیم الحیدان، مکتبه الرشد.
2. روایت ابن عباس: (سند صحیح)
نویسنده‌ی «کتاب الفواید»، از ابن عباس وضوی پیامبر صلی الله علیه وآله را چنین نقل کرده است:
378 – حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ غَالِبٍ، قَالَ: حَدَّثَنِی عَبْدُ الصَّمَدِ، قَالَ: ثنا وَرْقَاءُ، عَنْ زَیْدِ بْنِ اَسْلَمَ، عَنْ عَطَاءِ بْنِ یَسَارٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: اَلَا اُحَدِّثُکُمْ بِوُضُوءِ النَّبِیِّ قَالَ: فَمَضْمَضَ مَرَّهً مَرَّهً، وَاسْتَنْشَقَ مَرَّهً مَرَّهً، وَغَسَلَ وَجْهَهُ مَرَّهً، وَیَدَیْهِ مَرَّهً، وَمَسَحَ بِرَاْسِهِ وَرِجْلَیْهِ.
«عطاء بن یسار نقل می‌کند که ابن عباس گفت: آیا برای شما از وضو گرفتن رسول خدا صلی الله علیه وآله خبر ندهم؟ ابن عباس گفت: پیامبر دو مرتبه با آب، دهانش را شست، دو مرتبه آب در بینی انداخت، یک مرتبه صورت و یک مرتبه دستهایش را شست. آنگاه سر و پاهایش را مسح کرد.»
الشافعی، محمد بن عبد الله بن ابراهیم (متوفای354هـ)، کتاب الفواید (الغیلانیات)، ج 4 ، ص 364، تحقیق: حلمی کامل اسعد عبد الهادی، دار النشر: دار ابن الجوزی - السعودیه / الریاض، ، الطبعه: الاولی 1417هـ - 1997م
تصحیح سند روایت توسط محقق:
محقق کتاب، در پاورقی سند روایت را صحیح می‌داند.
3. روایت رفاعه بن رافع: (سند صحیح)
به نقل ابن ماجه، رفاعه بن رافع نیز کیفیت وضوی رسول خدا صلی الله علیه وآله را نقل کرده است:
460 حدثنا محمد بن یحیی ثنا حَجَّاجٌ ثنا هَمَّامٌ ثنا اسحاق بن عبد اللَّهِ بن ابی طَلْحَهَ حدثنی عَلِیُّ بن یحیی بن خَلَّادٍ عن ابیه عن عَمِّهِ رِفَاعَهَ بن رَافِعٍ اَنَّهُ کان جَالِسًا عِنْدَ النبی صلی الله علیه وسلم فقال اِنَّهَا لَا تَتِمُّ صَلَاهٌ لِاَحَدٍ حتی یُسْبِغَ الْوُضُوءَ کما اَمَرَهُ الله تَعَالَی یَغْسِلُ وَجْهَهُ وَیَدَیْهِ الی الْمِرْفَقَیْنِ وَیَمْسَحُ بِرَاْسِهِ وَرِجْلَیْهِ الی الْکَعْبَیْنِ.
«یحیی بن خلاد از عمویش رفاعه نقل کرده است که وی نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله نشسته بود آن حضرت فرمود: نماز هیچ فردی کامل و صحیح نیست جز این که اعمال وضو را همانگونه که خداوند متعال دستور داده، انجام دهد؛ صورتش را بشوید و دستهایش را نیز با آرنج ها بشوید، و سرش را مسح کند و پاهایش را تا بر آمدگی پا مسح نماید.»
القزوینی، محمد بن یزید ابو عبدالله (الوفاه: 275ق) سنن ابن ماجه، ج 1، ص 291، تحقیق: شعیب الارنوط، عادل مرشد، محمد کامل، موسسه الرساله.
تصحیح روایت
شعیب الارنوط، محقق این کتاب، سند این روایت را در پاورقی تصحیح کرده است:
(1) اسناده صحیح.
البانی نیز این روایت را در تعلیقه خود بر سنن ابن ماجه، تصحیح کرده است:
ابو داود در «سنن» خود نیز این روایت را نقل کرده ومحقق این کتاب، روایت را تصحیح کرده است:
و البانی نیز در تعلیقه خود بر سنن ابو داود، این روایت را صحیح می‌داند:
دارمی نیز این روایت را در کتابش آورده و محقق کتاب سندش را صحیح می‌داند:
4. روایت عثمان : (با اسناد معتبر)
خلیفه سوم اهل سنت نیز کیفیت وضوی پیامبر صلی الله علیه وآله را نقل کرده و تصریح کرده است که ایشان پاها را مسح می‌کرده اند. این روایت از چند طریق نقل شده است:
طریق اول:
این روایت در مسند احمد با سند معتبر این گونه آمده است:
487 حدثنا عبد اللَّهِ حدثنی ابی ثنا بن الاشجعی ثنا ابی عن سُفْیَانَ عن سَالِمٍ ابی النَّضْرِ عن بُسْرِ بن سَعِیدٍ قال اتی عُثْمَانُ الْمَقَاعِدَ فَدَعَا بِوَضُوءٍ فَتَمَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ ثَلاَثاً وَیَدَیْهِ ثَلاَثاً ثَلاَثاًثُمَّ مَسَحَ بِرَاْسِهِ وَرِجْلَیْهِ ثَلاَثاً ثَلاَثاً ثُمَّ قال رایت رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم هَکَذَا یَتَوَضَّاُ یا هَوُلاَءِ اَکَذَاکَ قالوا نعم لِنَفَرٍ من اَصْحَابِ رسول اللَّهِ صلی الله علیه وسلم عِنْدَه
