معنای کلمه مولا در حدیث غدیر

معنای «مولی» به معنای «اولی» از دیدگاه اهل لغت :

برخی از دانشمندان اهل سنت با توجه به رسوبات ذهنی و پیش‌فرض‌هایی که داشته‌اند ، نه تنها «مولی» و «ولی» را در حدیث به معنای محبت و دوستی گرفته‌اند ؛ بلکه ادعا کرده‌اند که به اجماع اهل لغت ، لفظ «مولی» هیچ گاه به معنای «اولی» به کار نمی‌رود ! .
شیخ عبد العزیز دهلوی ، نویسنده کتاب التحفه الاثنا عشریّه در این باره می‌نویسد :
« و گویند که مولی به معنی اولی به تصرف است و اولی به تصرف بودن عین امامت است اول غلط درین استدلال آن است که اهل عربیه قاطبه انکار کرده‌اند که مولی به معنی اولی آمده باشد بلکه گفته اند که مفعل به معنی افعل هیچ جا در هیچ ماده نیامده چه جای این ماده علی الخصوص الا ابوزید لغوی که این را تجویز نموده » .
الدهلوی ، حافظ (عبدالعزیز) غلام حلیم بن شیخ قطب الدین احمد بن شیخ ابوالفیض المعروف به شاه ولی الله الهندی ، تحفه اثنا عشری ، باب هفتم: در امامت . صفحه 348 به بعد ، منبع :
http://www.aqeedeh.com/ebook/list_book.php?catID=20
و شهاب الدین آلوسی ، می‌نویسد :
ووجه استدلال الشیعه بخبر «من کنت مولاه فعلی مولاه» ان المولی بمعنی الاولی بالتصرف ، واولویه التصرف عین الامامه ولایخفی ان اول الغلط فی هذا الاستدلال جعلهم المولی بمعنی الاولی وقد انکر ذلک اهل العربیه قاطبه بل قالوا : لم یجیء مفعل بمعنی افعل اصلا ولم یجوز ذلک الا ابو زید اللغوی متمسکا بقول ابی عبیده فی تفسیر قوله تعالی : هی مولاکم ای اولی بکم .
روش استدلال شیعه به خبر «من کنت مولاه فعلی مولاه» این است که مولی به معنای اولی به تصرف است و اولویت به تصرف همان امامت است . روشن است که نخستن اشتباه شیعیان در این استدلال گرفتن مولی به معنای اولی است ؛ در حالی که تمام لغت شناسان آن را انکار کرده‌اند و بلکه گفته‌اند : صیغه مفعل هیچگاه به معنای افعل نمی‌آید . این مساله را کسی دیگری جایز ندانسته غیر از ابو زید لغوی که استناد کرده به سخن ابو عبیده که در آیه «هی مولاکم» گفته به معنای اولیکم است .
الآلوسی البغدادی ، العلامه ابی الفضل شهاب الدین السید محمود (متوفای1270هـ) ، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی ، ج 6 ، ص 195 ، ناشر : دار احیاء التراث العربی – بیروت .
و قاضی عضد الدین ایجی در کتاب المواقف می‌گوید :
وان سلم ان هذا الحدیث صحیح فرواته ای اکثرهم لم یرووا مقدمه الحدیث وهی «الست اولی بکم من انفسکم» فلا یمکن ان یتمسک بها فی ان المولی بمعنی الاولی والمراد بالمولی هو الناصر بدلیل آخر الحدیث وهو قوله وال من والاه . . الخ . ولان مفعل بمعنی افعل لم یذکره احد من ایمه العربیه .
حتی اگر به پذیریم که این حدیث صحیح نیز باشد ، اکثر راویان ، مقدمه حدیث یعنی جمله « الست اولی بکم من انفسکم» را نقل نکرده‌اند ؛ پس امکان ندارد به آن تمسک کنیم و بگوییم که مولی به معنای اولی است ؛ بلکه مولی به معنای ناصر است به دلیل آخر حدیث که فرمود : «وال من والاه ... .
الایجی ، عضد الدین (متوفای756هـ) ، کتاب المواقف ، ج 3 ، ص 616 ، تحقیق : عبد الرحمن عمیره ، ناشر : دار الجیل ، لبنان ، بیروت ، الطبعه : الاولی ، 1417هـ ، 1997م .
حال با مراجعه به آراء دانشمندان و متخصصان دانش لغت و اعتراف آن‌ها به این که نه تنها در لغت عرب که حتی در آیات قرآن کریم نیز «مولی» به معنای «اولی» آمده ، ارزش اجماعی که شاه ولی الله دهلوی ادعا کرده ، روشن خواهد شد ؛ از جمله این دانشمندان می‌توان به افراد ذیل اشاره کرد :
1 . الکلبی ، محمد بن السایب ، (متوفی 146 هـ) ؛
محمد بن سایب کلبی از علمای پرآوازه لغت عرب در قرن دوم از کسانی است که تصریح کرده است که «مولی» به معنای «اولی» می‌آید .
فخر رازی ، مفسر مشهور اهل سنت در تفسیر آیه « هی مولاکم وبیس المصیر (الحدید / 15) » می‌نویسد :
وفی لفظ المولی ههنا اقوال : احدها قال ابن عباس : «مَوْلَاکُمْ » ای مصیرکم ، وتحقیقه ان المولی موضع الولی ، وهو القرب ، فالمعنی ان النار هی موضعکم الذی تقربون منه وتصلون الیه .
والثانی : قال الکلبی : یعنی اولی بکم ، وهو قول الزجاج والفراء وابی عبیده .
در لفظ (مولی) چند نظریه وجود دارد ، یکی از آن سخنان از ابن عباس است که گفته است: (مولاکم) یعنی فرجام و عاقبت . توضیح آن این است که (مَولی) از (وَلِی) به معنی نزدیک بودن است ؛ یعنی آتش جایگاه شما است که به آن نزدیک می شوید و به آن می رسید .
سخن دوّم از کلبی است که می‌گوید : (مولی) یعنی اولی و بر تر از شما به خود شما است .
الرازی الشافعی ، فخر الدین محمد بن عمر التمیمی (متوفای604هـ) ، التفسیر الکبیر او مفاتیح الغیب ، ج 29 ، ص 198 ، ناشر : دار الکتب العلمیه - بیروت ، الطبعه : الاولی ، 1421هـ - 2000م .
بغوی و ابو حیان اندلسی ، نظر کلبی را این گونه نقل می‌کنند :
( هو مولانا ) ناصرنا وحافظنا وقال الکلبی هو اولی بنا من انفسنا فی الموت والحیاه .
(او مولای ما است) یاور و نگاهدار ما است ، کلبی گفته است : مولی به معنای اولی و برتر از ما به جان ما در مرگ و زندگی است .
البغوی ، الحسین بن مسعود (متوفای516هـ) ، تفسیر البغوی ، ج 2 ، ص 299 ، تحقیق : خالد عبد الرحمن العک ، ناشر : دار المعرفه - بیروت ؛
الاندلسی ، محمد بن یوسف الشهیر بابی حیان (متوفای745هـ) ، تفسیر البحر المحیط ، ج 5 ، ص 53 ، تحقیق : الشیخ عادل احمد عبد الموجود - الشیخ علی محمد معوض، شارک فی التحقیق 1) د.زکریا عبد المجید النوقی 2) د.احمد النجولی الجمل ، ناشر : دار الکتب العلمیه - لبنان/ بیروت ، الطبعه : الاولی ، 1422هـ -2001م .
شرح حال محمد بن سایب کلبی :
ذهبی در باره او گفته است :
محمد بن السایب الکلبی . ت . بن بشیر بن عمرو وابو النضر الکلبی الکوفی الاخباری العلامه صاحب التفسیر .
روی عن الشعبی وابی صالح باذام واصبغ بن نباته وطایفه ... قال ابن عدی : لیس لاحد تفسیر اطول من تفسیر الکلبی .
محمد بن سایب کلبی از کوفیان و فردی اخباری بود ، وی صاحب تفسیر و با